Báo in trong thời đại chuyển đổi số

Phóng viên: Trong thời đại công nghệ số phát triển mạnh mẽ như hiện nay, báo in và tạp chí in đang phải đối mặt với những thách thức lớn từ sự thay đổi của thị trường truyền thông. Theo ông, sự xuất hiện của các nền tảng số và các ứng dụng công nghệ số đã ảnh hưởng như thế nào đến báo in?

Thạc sĩ, Nhà báo Đinh Ngọc Sơn: Sự bùng nổ của các nền tảng số và ứng dụng công nghệ số đã thay đổi sâu sắc thói quen tiếp nhận thông tin của độc giả, từ đó tạo ra cả cơ hội và thách thức lớn cho báo in. Các nền tảng như mạng xã hội (Facebook, YouTube, TikTok), báo điện tử (VnExpress, Tuổi Trẻ Online…), và ứng dụng di động cung cấp thông tin nhanh chóng, tiện lợi, và đa dạng, khiến độc giả dần chuyển dịch từ báo in sang các kênh số.

Theo dữ liệu từ Pew Research Center, doanh thu quảng cáo của báo in tại Mỹ đã giảm gần 80% từ năm 2002 đến 2022, và xu hướng này cũng tương tự tại Việt Nam, nơi doanh thu quảng cáo của báo in sụt giảm mạnh do các nhà quảng cáo chuyển sang các nền tảng số có khả năng đo lường hiệu quả tốt hơn.

Ngoài ra, các nền tảng số đã làm thay đổi cách thức sản xuất và phân phối nội dung. Báo in, vốn phụ thuộc vào chu kỳ xuất bản cố định (hàng ngày, hàng tuần, hoặc hàng tháng), không thể cạnh tranh về tốc độ với báo điện tử hay mạng xã hội, nơi thông tin được cập nhật liên tục.

Hơn nữa, sự xuất hiện của các “nhà báo nghiệp dư” trên mạng xã hội, với khả năng đưa tin nhanh chóng, đã tạo áp lực cạnh tranh khốc liệt đối với báo in. Tuy nhiên, công nghệ số cũng mở ra cơ hội cho báo in tích hợp các yếu tố đa phương tiện, như mã QR hoặc nội dung tương tác, để tăng tính hấp dẫn và giữ chân độc giả trung thành. 

Phóng viên: Trên thế giới, nỗi quan ngại về sự “hết thời” của báo in đã được đặt ra cách đây khá lâu. Không thoát khỏi xu thế chung của thế giới, báo chí Việt Nam, đặc biệt là các tạp chí chuyên ngành cũng đang đứng trước không ít thách thức. Tương lai báo in sẽ ra sao luôn là câu hỏi mà những người làm báo trăn trở. Vậy ông có nhận định như thế nào về sự tồn tại của báo in trong thời đại kỷ nguyên số?

Thạc sĩ, Nhà báo Đinh Ngọc Sơn: Câu hỏi “Báo in có chết?” đã được tranh luận sôi nổi trên nhiều diễn đàn, nhưng tôi cho rằng báo in sẽ không biến mất hoàn toàn mà sẽ chuyển đổi để thích nghi với kỷ nguyên số.

Trên thế giới, nhiều tờ báo lớn như Newsweek (Mỹ) hay Wiener Zeitung (Áo) đã dừng xuất bản bản in để chuyển sang báo điện tử, trong khi các tờ như The New York Times hay The Guardian vẫn duy trì báo in song song với các nền tảng số, đạt được thành công nhờ chiến lược đa dạng hóa.

Tại Việt Nam, báo in, đặc biệt là các tạp chí chuyên ngành, đang đối mặt với thách thức về lượng phát hành giảm sút và chi phí sản xuất tăng cao (giấy in tăng 20-30% trong vài năm qua).

Tuy nhiên, tương lai của báo in vẫn có chỗ đứng nhờ giá trị cốt lõi: độ tin cậy, tính chuyên sâu và sự trải nghiệm độc đáo khi cầm tờ báo giấy trên tay. Báo in có thể tồn tại với vai trò “tạp chí hóa”, tập trung vào các nội dung chuyên sâu, phân tích đa chiều và thiết kế tinh tế để phục vụ các nhóm độc giả trung thành, như những người yêu thích cảm giác đọc báo giấy hoặc các độc giả tìm kiếm thông tin chuyên ngành chất lượng cao.

Để tồn tại, báo in cần đổi mới mô hình kinh doanh, tích hợp công nghệ số (như mã QR, nội dung AR) và hợp tác với các nền tảng trực tuyến để mở rộng phạm vi tiếp cận.

Phóng viên: Cho dù báo in có sự bất lợi so với các loại hình báo chí khác, nhất là báo mạng điện tử, song báo in vẫn tồn tại với nhiều hướng đi và cách làm sáng tạo. Theo ông, sự khác biệt và ưu thế nào của báo in đã giúp loại hình này vẫn giữ được vị thế của mình?

Thạc sĩ, Nhà báo Đinh Ngọc Sơn: Báo in sở hữu những ưu thế riêng biệt mà các loại hình báo chí khác khó thay thế. Thứ nhất, báo in có độ tin cậy cao nhờ quy trình biên tập chặt chẽ và kiểm chứng thông tin kỹ lưỡng, đặc biệt trong bối cảnh mạng xã hội tràn ngập tin giả.  Điều này khiến báo in trở thành “thuốc giải độc trước màn hình”, đáp ứng nhu cầu của độc giả về thông tin chính xác và đáng tin cậy.

Thứ hai, báo in mang lại trải nghiệm vật lý độc đáo, từ cảm giác lật từng trang giấy đến thiết kế cầu kỳ của các tạp chí chuyên ngành, như Tạp chí Đẹp đã ghi nhận sự trở lại của độc giả sau đại dịch COVID-19 nhờ sự hấp dẫn của hình thức này.

Thứ ba, báo in có thể tập trung vào các nội dung chuyên sâu, phân tích đa chiều, và các chuyên đề đặc biệt, phù hợp với các nhóm độc giả muốn tìm hiểu sâu về một lĩnh vực cụ thể, như môi trường, giao thông hoặc văn hóa.

Cuối cùng, các sáng tạo như sử dụng infographic, mã QR hoặc tích hợp công nghệ thực tế tăng cường (AR) đã giúp báo in tăng tính tương tác và thu hút độc giả trẻ. Ví dụ, Báo Nhân Dân đã áp dụng mã QR để liên kết nội dung in với nội dung số, tạo cầu nối giữa báo in và báo điện tử. Những ưu thế này, nếu được khai thác hiệu quả, sẽ giúp báo in duy trì vị thế trong hệ sinh thái truyền thông đa dạng.

Phóng viên: Trong kỷ nguyên thông minh, trí tuệ nhân tạo (AI) can dự ngày càng nhiều vào sản xuất nội dung. Trong xu thế ấy, báo in muốn tồn tại và phát triển càng đòi hỏi người làm báo phải vận dụng tư duy, sáng tạo. Là một người nghiên cứu và giảng dạy nhiều về AI, theo ông, trí tuệ nhân tạo có thể vận dụng trong quá trình sáng tạo nội dung báo chí như thế nào?

Thạc sĩ, Nhà báo Đinh Ngọc Sơn: Trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành công cụ mạnh mẽ hỗ trợ báo chí, kể cả báo in trong việc sản xuất và tối ưu hóa nội dung. Đầu tiên, AI có thể hỗ trợ tạo nội dung tự động, như sử dụng các công cụ Grok (xAI) hoặc ChatGPT để tạo bản nháp bài viết, tóm tắt thông tin, hoặc đề xuất tiêu đề và câu trích dẫn hấp dẫn. Ví dụ, AI có thể tạo các bài viết ngắn hoặc tóm tắt dữ liệu cho các chuyên mục tin tức nhanh, giúp tiết kiệm thời gian cho phóng viên.

Thứ hai, AI hỗ trợ phân tích dữ liệu để khám phá các xu hướng hoặc câu chuyện ẩn sau số liệu, đặc biệt hữu ích cho các bài báo chuyên sâu hoặc phóng sự điều tra. Các công cụ như Google Data Studio tích hợp AI có thể tạo biểu đồ và phân tích dữ liệu độc giả, giúp tòa soạn hiểu rõ sở thích và hành vi của họ.

Thứ ba, AI có thể cá nhân hóa nội dung, đề xuất các chủ đề phù hợp với từng nhóm độc giả, từ đó tăng tính hấp dẫn của các ấn phẩm in. Cuối cùng, AI có thể được sử dụng để tối ưu hóa thiết kế và trình bày, như sử dụng các công cụ như Canva AI để tạo infographic hoặc hình ảnh minh họa chất lượng cao, giúp báo in trở nên bắt mắt hơn.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng AI chỉ là công cụ hỗ trợ; tính sáng tạo, tư duy phản biện và đạo đức nghề nghiệp của nhà báo vẫn là yếu tố cốt lõi để đảm bảo chất lượng nội dung. Tại Việt Nam, việc ứng dụng AI trong báo chí còn ở mức đơn giản, nhưng các tòa soạn như VnExpress đã bắt đầu tích hợp AI vào sản xuất nội dung và phân tích dữ liệu, mở ra tiềm năng lớn cho báo in.

Phóng viên: Trở lại câu chuyện làm thế nào để báo in song hành trong kỷ nguyên thông minh, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Báo in và tạp chí in sẽ phải thay đổi như thế nào để có thể “đứng vững” trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, thưa ông?

Thạc sĩ, Nhà báo Đinh Ngọc Sơn: Để báo in “đứng vững” trong kỷ nguyên thông minh và cách mạng công nghiệp 4.0, các tòa soạn cần thực hiện một số thay đổi chiến lược. Thứ nhất, đổi mới mô hình kinh doanh: Báo in cần đa dạng hóa nguồn thu, từ quảng cáo, hội viên trả phí, đến tổ chức sự kiện và hợp tác truyền thông. Ví dụ, The New York Times đã thành công với mô hình đăng ký trả phí để truy cập nội dung độc quyền, và các tờ báo Việt Nam như VnExpress cũng đang áp dụng mô hình tương tự.

Thứ hai, tích hợp công nghệ số: Báo in cần kết hợp với các nền tảng số để mở rộng phạm vi tiếp cận. Ví dụ, sử dụng mã QR để liên kết bài viết in với nội dung đa phương tiện (video, hình ảnh động) hoặc tích hợp công nghệ thực tế tăng cường (AR) để tạo trải nghiệm tương tác, như Báo Nhân Dân đã thực hiện.

Thứ ba, tập trung vào nội dung chuyên sâu: Báo in nên đầu tư vào các bài viết phân tích, chuyên đề hoặc phóng sự dài kỳ, đáp ứng nhu cầu của độc giả muốn tìm hiểu sâu hơn thay vì chỉ đọc tin tức nhanh.

Thứ tư, đào tạo nhân lực: Các tòa soạn cần nâng cao kỹ năng số và AI cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên và quản lý. Điều này bao gồm việc sử dụng các công cụ như AI, Big Data, và phân tích dữ liệu để cải thiện chất lượng nội dung và quản trị tòa soạn. Cuối cùng, báo in cần xây dựng thương hiệu mạnh mẽ, nhấn mạnh vào tính chính xác, trung thực, và vai trò định hướng dư luận xã hội, đặc biệt trong bối cảnh tin giả tràn lan trên mạng xã hội. Những thay đổi này sẽ giúp báo in không chỉ tồn tại mà còn phát triển song hành với các loại hình báo chí khác.

Phóng viên: Có thể thấy, vấn đề cốt tử của báo chí nói chung và báo in nói riêng vẫn là chất lượng thông tin. Do đó, những người làm báo cần phản ánh thông tin chính xác, khách quan để đảm bảo tính chân thực của báo chí, tạo niềm tin nơi bạn đọc. Từng là người thầy có nhiều năm giảng dạy tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền, ông có điều gì cần chia sẻ đối với những người làm báo, đặc biệt là thế hệ các nhà báo trẻ hiện nay? 

Thạc sĩ, Nhà báo Đinh Ngọc Sơn: Với thế hệ nhà báo trẻ, tôi muốn nhấn mạnh ba điều cốt lõi. Thứ nhất, giữ vững đạo đức nghề nghiệp: Trong thời đại số, khi tốc độ và áp lực cạnh tranh rất lớn, nhà báo trẻ cần tuân thủ nguyên tắc đưa tin chính xác, khách quan và trung thực. Đây là “lẽ sống” của nghề báo, giúp xây dựng niềm tin với độc giả và khẳng định vị thế của báo chí chính thống trước mạng xã hội.

Thứ hai, liên tục học hỏi và thích nghi: Công nghệ số và AI đang thay đổi nhanh chóng cách làm báo. Nhà báo trẻ cần chủ động tham gia các khóa bồi dưỡng, học hỏi kỹ năng sử dụng công nghệ (như AI, phân tích dữ liệu, thiết kế đa phương tiện) để tạo ra các sản phẩm báo chí đa dạng và hấp dẫn. Ví dụ, một phóng viên hiện đại cần biết cách quay video, dựng phim và thiết kế infographic để đáp ứng nhu cầu của độc giả thời đại số.

Thứ ba, tư duy sáng tạo và dấn thân: Báo chí không chỉ là việc đưa tin mà còn là kể chuyện và truyền cảm hứng. Nhà báo trẻ cần tìm kiếm những góc nhìn mới, những câu chuyện độc đáo và cách thể hiện sáng tạo để thu hút độc giả. Đồng thời, hãy dấn thân vào thực tiễn, lắng nghe công chúng, và sử dụng công nghệ để kết nối chặt chẽ hơn với họ. Trong bối cảnh kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, tôi hy vọng các nhà báo trẻ sẽ tiếp tục kế thừa truyền thống vẻ vang, đồng thời đổi mới để đưa báo chí Việt Nam vươn xa trên hành trình số hóa.

Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông. Nhân dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, chúc ông nhiều sức khoẻ và thành công!

Thạc sĩ, Nhà báo Đinh Ngọc Sơn: Cảm ơn Tạp chí Môi trường Giao thông và phóng viên Nguyễn Luận đã tạo cơ hội để tôi chia sẻ về những vấn đề quan trọng của báo chí trong thời đại chuyển đổi số. Chúc quý báo ngày càng phát triển, đóng góp tích cực vào sự nghiệp báo chí cách mạng Việt Nam!